ၵူၼ်း 10 လၢၼ်ႉ တီႈမိူင်းထႆး လႆႈၶၢမ်ႇတၢင်းယူတ်းယႃ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လူမ်းဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ်

ဝၼ်းၽတ်း၊ မၢတ်ႉၶျ် 7၊ 2024 

မိူဝ်ႈၼႂ်းပီ 2023 ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉတၢင်းပဵၼ် ဢၼ်လႆႈပဵၼ်ၵွပ်ႈ တၢင်းပဵၼ် ၸိူဝ်းၵဵဝ်ႇၵပ်း လူမ်းဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ်ႁႅင်းလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းထႆး 10 လၢၼ်ႉပၢႆၼႆႉ လႆႈၶၢမ်ဢဝ်တၢင်းယူတ်းယႃမႃးၼႆ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်းထႆးၶဝ် မွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႆႉၼင်ႇၼၼ်။ လွင်ႈသႅၼ်ႈသႂ်လူမ်း မိူင်းထႆးၼႆႉ တိူဝ်းႁၢႆႉၸႃႉႁႅင်းမႃးလႄႈ လုၵ်ႉတီႈ ၶွင်ႇၸီႇလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵူၼ်း လႄႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ (NESDC) သေ ၸင်ႇလႆႈမီး ၶေႃႈမုၼ်းၸိူင်ႉၼႆ ဢွၵ်ႇမႃးယဝ်ႉ။

တီႈပွတ်းႁွင်ႇ ၸိုင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမီး လွင်ႈၽႆးမႆႈပႃႇ လႄႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မီးလွင်ႈၽဝ်ႈႁႆႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ၶႂၢင်လႄႈ မိူၼ်ၼင်ႇ မိူဝ်ႈႁူဝ်ပီၼႆႉၵူၺ်း ၵႂၼ်းၽႆး ဢွၵ်ႇမႃးပဵၼ်မႃးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ပဵၼ်လူၺ်ႈ လွင်ႈလူမ်းဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ် ၼႆႉ ပေႃးၼိူင်းၵၼ်တူၺ်းတင်း ပီပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉၼႆ လွင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ၼႂ်းႁူဝ်ပီ 2024 ၼႆႉ မၼ်းပူၼ်ႉလိူဝ်သေ ပီၸိူဝ်းဢၼ်ပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူင်းထႆး ဢၼ်မီးႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မွၵ်ႈ 72 လၢၼ်ႉၼႆႉ ၼႂ်းၵႃႈ ၵဝ်ႈဝူင်ႈ ႁူဝ်ပီ 2023 ၼၼ်ႉၵူၺ်း ၵူၼ်းတႃႇ 1.3 လၢၼ်ႉၼႆႉ လႆႈႁႃဢဝ် တၢင်းယူတ်းယႃႇတႃႇ လွင်ႈပဵၼ် တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ယွၼ်ႉ လူမ်းဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ်ၼၼ်ႉသေ ၼႂ်းႁူဝ်ပီ 2024 ၼႆႉၵူၺ်း ၵူၼ်းဢၼ်ၶႂ်ႈယူတ်းယႃတၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ မီးမႃး 1.6 လၢၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၵႃႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃး တၢင်းပဵၼ် ၶႅၼ်ႇသႃႇပွတ်ႇ၊ ၶေႃးၸဵပ်း၊ ႁူဝ်ၸႂ်ၵပ်ႉ လႄႈ တၢင်းပဵၼ်ႁူဝ်ၸႂ် ၸၵႂႃႇ ၸိူဝ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးယဝ်ႉ။ NESDC လၢတ်ႈဝႃႈ “တွၼ်ႈတႃႇ ပၢႆးယူႇလီၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ မိူင်းထႆးၼႆႉ လူဝ်ႇလႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈပဵၼ်လွင်ႈယႂ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် လွင်ႈမၵ်းမၼ်ႈ ထၢၼ်ႈသႅၼ်ႈသႂ်လူမ်း PM2.5 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ“ ဝႃႈၼႆ။ PM 2.5 ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းမၢႆထိုင် ၸၼ်ႉၽွင်မုၼ်ႈ ဢၼ်လဵၵ်ႉဢွၼ်ႇ ဢၼ်မီးၽေးၶဵၼ်ၼၼ်ႉသေ ၼႃႈၵႂၢင်ႈမၼ်း မီး 2.5 မၢႆႇၶရူဝ်ႇမီႇတႃႇသေ မၼ်းၸၢင်ႈၶဝ်ႈထိုင် တီႈၼႂ်းဢဵၼ်လိူတ်ႈ ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ပွတ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပေႃးဝႃႈ တိူဝ်ႉၺႃး လွင်ႈဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ် ဢၼ်လဵၵ်ႉၼွႆႉၼင်ႇၼႆၸိုင် တႃ လႄႈ ၽိဝ်ၼင်ၸိူဝ်းၼႆႉ သႅပ်ႇ၊ မႆႈမႃးသေ ဢမ်ႇၵႃး ဢႆမႃး လႄႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်မႃး ႁူဝ်ၸႂ်ၵပ်ႉ ဢူၵ်းၵပ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်မီးဝႆႉထႃႈ တၢင်းပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၼႆၸိုင် ၸိူဝ်းမီးဝႆႉ တၢင်းပဵၼ်ႁူဝ်ၸႂ် ဢမ်ႇၼၼ် ပွတ်ႇဢမ်ႇလီပေႃးၼႆၸိုင် သၢႆငၢႆမၼ်း တေ တိူဝ်းႁၢႆႉၸႃႉမႃးသေ ၸၢင်ႈမီးၽေးထိုင် သၢႆၸႂ်ၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

ၸွမ်းၼင်ႇ တီႈ ဝႅပ်ႉသၢႆႉ ပႂ်ႉတူၺ်း လွင်ႈသႅၼ်ႈသႂ်လူမ်း တူဝ်ႈလူၵ်ႈ ၼၼ်ႉ လႆႈၼႄဝႆႉဝႃႈ ဝဵင်းၵမ်ႈၽွင်ႈ ၸိူဝ်းမီးတီႈ မိူင်းထႆး ပွတ်းႁွင်ႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ တီႈၼႂ်း ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်လွင်ႈသႅၼ်ႈသႂ်လူမ်းႁၢႆႉၸႃႉႁႅင်းဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ ၵဵင်းမႂ်ႇ၊ ၵဵင်းႁၢႆး၊ လမ်းပၢင်း ၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈထုၵ်ႇ IQAir ဢၼ်ပႂ်ႉတူၺ်း လွင်ႈသႅၼ်ႈသႂ်လူမ်း မၵ်းမၼ်ႈ ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ် “ဢၼ်ဢမ်ႇငမ်ႇမႅၼ်းတင်းပၢႆးယူႇလီ“ ၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်လူမ်းဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ် တီႈမိူင်းထႆးၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ် ၵႆႉပဵၼ် ၶၢဝ်း တႄႇဢဝ် လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ တေႃႇ လိူၼ်မၢတ်ႉၶ်ျသေ ၼႆႉမၼ်းပဵၼ် ပၼ်ႁႃ ဢၼ်ပဵၼ်ၼႂ်း ၶၢဝ်းႁႅင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပိူင်လူင်မၼ်းတႄႉ ဢၼ်လႆႈပဵၼ် လွင်ႈလူမ်းဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ်ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ယွၼ်ႉ ၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃႈၶဝ် ၶိုၼ်းၽဵဝ်ႈႁႆႈၸုၼ်းၼႃး ၸိူဝ်းဢၼ်သွမ်ႈၽုၵ်ႇမႃး ၸိူဝ်းပဵၼ် သူၼ်ဢွႆႈ လႄႈ လွၵ်းၼႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈတွၼ်ႈၸဝ်ႉ ႁူဝ်ပီၼႆႉ ၸွမ်ၽွင်းလူင် မိူင်းထႆး သဵတ်ႇထႃ ထဝိသိၼ် လႆႈပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈမႃးဝႃႈ တႃႇယုၵ်ႉသုင် လွင်ႈသႅၼ်ႈသႂ်လူမ်း ၼႆသေ ဢၼ်ပဵၼ် ၵူတ်းပိူင်ယုၵ်းယၢင်ႇ ဢၼ်တႃႇၵႄႈလိတ်ႈ ပၼ်ႁႃၼႆႉၵေႃႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် တႅၼ်းၽွင်းသၽႃးၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ၵမ်ႉထႅမ်မႃးယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ တေယွၼ်ႇယွမ်းလႆႈ လွင်ႈလူမ်းဢမ်ႇသႅၼ်ႈသႂ်ၼၼ်ႉ တႃႇၶပ်ႉမၢႆ တေႁဵတ်းမွၵ်ႇၵုမ်ႈပွမ် တီႈၵၢင်ႁၢဝ်သေ ႁႂ်ႈၽူၼ်တူၵ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၶပ်ႉမၢႆ တႃႇဢဝ် ႁိူဝ်းမိၼ် 30 လမ်း ၽႄဝႆႉ တင်းမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈဝဵင်းလူင်ၵုင်းထဵပ်ႈ လႄႈ တီႈဝဵင်း တီႈၸႄႈတွၼ်ႈႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉ လွင်ႈသႅၼ်ႈသႂ်လူမ်းၼႆႉ မၼ်းႁွတ်ႈထိုင်မႃး ၸၼ်ႉဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပၢႆးယူႇလီ ဢမ်ႇၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလႄႈ မိူဝ်ႈလိူၼ်ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇၼၼ်ႉ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း တီႈၵုင်းထဵပ်ႈၶဝ် လႆႈတိုၵ်းသူၼ်း ၵူၼ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၶဝ် ၼိုင်ႈဝူင်ႈသွင်ဝၼ်း ႁႂ်ႈယူႇတီႈႁိူၼ်းသေ ႁဵတ်းၵၢၼ် ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ငိူၼ်ႈငဝ်ႈတိုၼ်း

• Kelly Ng. "Thailand: 10 million sought treatment for pollution-related illnesses in 2023" — BBC News, March 6, 2024
• BBC News. "ထိုင်းမှာ လေထုညစ်ညမ်းမှုကြောင့် လူ ၁၀ သန်းကျော်ဆေးကုသမှုခံယူရ" — BBC News, March 6, 2024